Trong 19 tiêu chí của Bộ tiêu chí quốc gia về xây dựng nông thôn mới (NTM) thì quy hoạch được xếp đầu tiên (tiêu chí số 01), cho thấy tầm quan trọng của tiêu chí này trong xây dựng NTM, quy hoạch luôn được đặt ở vị trí hàng đầu, là “đi trước một bước” để định hướng cho lộ trình xây dựng chung của xã, góp phần hoạch định phát triển các không gian trên địa bàn nông thôn một cách toàn diện ở các địa phương. Quy hoạch chung xây dựng xã nông thôn mới được phê duyệt và triển khai là cơ sở để thực hiện các dự án, đẩy nhanh phát triển hạ tầng kinh tế – xã hội, phát triển sản xuất...Đồng thời quy hoạch chung xã còn cụ thể hóa quy hoạch xây dựng vùng tỉnh, vùng huyện, làm cơ sở xác định các dự án đầu tư và lập các quy hoạch chi tiết xây dựng điểm dân cư nông thôn.

Năm 2022, Chính phủ ban hành Bộ tiêu chí mới về xã nông thôn mới, nông thôn mới nâng cao giai đoạn 2021-2025, nội dung tiêu chí quy hoạch trong xây dựng Nông thôn mới đã có sự điều chỉnh cho phù hợp với bối cảnh mới. Quy hoạch chung xây dựng xã phải thực hiện theo Luật Xây dựng 2014, Luật Quy hoạch và các Nghị định, Thông tư hướng dẫn thi hành và các Quy chuẩn quốc gia về quy hoạch xây dựng, còn phải đáp ứng các yêu cầu như: Cơ cấu lại ngành nông nghiệp gắn với ứng phó biến đổi khí hậu, quá trình đô thị hoá của các xã và bảo vệ môi trường nông thôn; khu chức năng dịch vụ hỗ trợ phát triển kinh tế nông thôn (hạ tầng khu sơ chế, chế biến, trung chuyển nguyên liệu và sản phẩm nông nghiệp) phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội địa phương; phát triển Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP), phát triển nông nghiệp an toàn, theo chuỗi giá trị và chuyển đổi số trong nông nghiệp để hướng đến "Nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh.

Để đảm bảo thực hiện tốt tiêu chí số 1 về Quy hoạch theo chỉ đạo của Trung ương và các văn bản của tỉnh. Qua quá trình rà soát, hiện nay tất cả 122 xã/122 xã trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang đã có quy hoạch nông thôn mới. Tuy nhiên ngày 30/3/2023, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch tỉnh Tuyên Quang thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn 2050 tại quyết định số 325/QĐ-TTg vì vậy các quy hoạch vùng huyện, quy hoạch chung của xã sẽ được rà soát và điều chỉnh cho phù hợp với quy hoạch chung của tỉnh Tuyên Quang. Ngoài ra một số xã đã quy hoạch từ thời gian trước và một số xã đã thay đổi địa giới hành chính (do chia tách, sát nhập thôn bản, xã) nên phải điều chỉnh quy hoạch theo quy định của Luật Xây dựng, Luật Quy hoạch.

Nhà văn hoá xã Tân An được xây dựng theo quy hoạch

Hiện tại công tác quy hoạch trong xây dựng chung của xã nông thôn mới còn tồn tại hạn chế như: Việc rà soát và điều chỉnh quy hoạch xây dựng nông thôn mới do đã quy hoạch giai đoạn trước và một số xã đã thay đổi địa giới hành chính (do chia tách, sát nhập thôn bản, xã) nên việc quy hoạch cần thời gian rà soát và phải thực hiện đầy đủ từng bước theo các quy định của Luật Xây dựng, Luật Quy hoạch và cần sự vào cuộc của các cấp, các ngành liên quan. Vì vậy việc nâng cao chất lượng xây dựng và thực hiện các quy hoạch gắn với việc thực hiện bộ tiêu chí NTM các cấp cần được quan tâm để đảm bảo đáp ứng mục tiêu của quy hoạch là góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của địa phương theo hướng bền vững, bản sắc, thích ứng với biến đổi khí hậu. Để thực hiện công tác quy hoạch xã nông thôn mới tốt cần một số giải pháp cụ thể như sau:

Một là, Các huyện, thành phố cần chỉ đạo rà soát, điều chỉnh, bổ sung quy hoạch xây dựng nông thôn các xã trên địa bàn đối với các trường hợp như: (1) Những xã đã có quy hoạch xây dựng nông thôn được duyệt nhưng chưa đáp ứng các tiêu chí mới về NTM, đảm bảo theo quy định hướng dẫn của Bộ Xây dựng và Sở Xây dựng hướng dẫn Tiêu chí số 1 về Quy hoạch; (2) Trong quá trình triển khai thực hiện quy hoạch xây dựng nông thôn xuất hiện những thay đổi về chính sách, chủ trương, các quy hoạch cấp trên đã được phê duyệt làm thay đổi các dự báo của quy hoạch xây dựng nông thôn; (3) Các biến động về thay đổi ranh giới hành chính, các yếu tố khác có ảnh hưởng đến các dự báo về phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, điển hình như các xã Thắng Quân, Tứ Quận, Lang Quán, huyện Yên Sơn (Nghị quyết số 1262/NQ-UBTVQH14, ngày 27/4/2021 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về điều chỉnh địa giới hành chính các xã Thắng Quân, Tứ Quận, Lang Quán và thành lập thị trấn Yên Sơn).

Hai là, các huyện cần chủ động và khẩn trương lập quy hoạch xây dựng vùng huyện (đối với huyện chưa lập) theo Luật Xây dựng, Luật Quy hoạch và thực hiện rà soát, điều chỉnh, bổ sung quy hoạch vùng huyện phù hợp với Quy hoạch tỉnh Tuyên Quang thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn 2050 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

Ba là, các xã cần chủ động tiến hành rà soát, đánh giá nội dung quy hoạch chung xã đã phê duyệt; việc điều chỉnh, bổ sung quy hoạch chung xã phải phù hợp các quy hoạch cấp trên như: Quy hoạch chung của tỉnh Tỉnh Quang đã được phê duyệt và quy hoạch các vùng huyện liên quan và phù hợp với các quy định về Bộ tiêu chí xã NTM, xã NTM nâng cao, xã NTM kiểu mẫu.

Bốn là, cần thực hiện nghiêm việc tổ chức thực hiện quy hoạch và quản lý quy hoạch và có sự giám sát của cộng đồng và các chủ thể chịu sự ảnh hưởng của quy hoạch chung của xã. Đồng thời đẩy mạnh công tác tuyên truyền, tổ chức tập huấn, bồi dưỡng kiến thức cho cán bộ và người dân hiểu rõ vai trò, tầm quan trọng của quy hoạch chung của xã trong xây dựng nông thôn mới.

Năm là, tiếp tục kiến nghị với bộ, ngành Trung ương xem xét điều chỉnh nâng giá trị chi phí lập quy hoạch nông thôn cho phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương. Đồng thời hỗ trợ kinh phí điều chỉnh quy hoạch chung của các xã, đặc biệt là các xã vùng núi, vùng đặc biệt khó khăn./.