Cùng trên mảnh đất xã Xuân Vân nhưng có nhiều giống bưởi khác nhau như bưởi Đường, bưởi Diễn, bưởi Da xanh, nhưng giống bưởi gắn liền với thương hiệu của vùng đất này là bưởi Đường Soi Hà. Bưởi Soi Hà thường chín sớm thu hoạch vào tháng 9, tháng 10 hàng năm. Đây là giống bưởi mỏng vỏ, múi bưởi dày và đều nhau, khi bóc ra hạt tép đều mọng nước, tuy ngọt nhưng không bị dính tay. Giá mỗi năm tuy khác nhau nhưng mấy năm nay chênh lệch không đáng kể, giao động từ 30 nghìn đồng đến 35 nghìn đồng/quả. Riêng bưởi ở thôn Soi Hà, giá cao hơn một chút vì bưởi già có vị sắc ngọt hơn. 

Vườn bưởi của ông Đỗ Khắc Thỏa, ở thôn Soi Hà, xã Xuân Vân

Một trong những người gây dựng và gắn bó với cây bưởi Đường ở Xuân Vân là gia đình ông Đỗ Khắc Thỏa, ở thôn Soi Hà, xã Xuân Vân đã gắn bó với cây bưởi từ 40 năm nay. Khi ông trồng những gốc bưởi đầu tiên, ở Soi Hà mới chỉ có vài hộ trồng. Sau gần 4 năm chăm sóc, khi đến vụ thu hoạch, giống bưởi Đường cho chất lượng thơm ngon hơn hẳn nhiều giống của địa phương khác. Từ đó ông quyết tâm bám bưởi và nhân rộng giống bưởi này. Ông Thỏa dẫn chúng tôi đi thăm cây bưởi có tuổi đời gần 40 năm, ông cho biết, “những cây bưởi lá nhăn trong vùng đều nhân giống từ cây bưởi này. Vụ nào cây bưởi cũng cho gia đình ông đến gần nghìn quả. Nếu bưởi Diễn giá từ 15.000 đến 20.000 quả tại gốc; bưởi đường giá từ 30.000 đến 35.000 đồng/quả thì bưởi lá nhăn giá luôn được 40.000 đồng/quả. Với hơn 300 gốc bưởi đã cho thu hoạch, mỗi năm trừ chi phí, vườn bưởi của gia đình ông cho thu lãi khoảng gần một tỷ đồng”.

Đến thăm vườn bưởi của ông Triệu Quang Mai, thôn Vuông Vàng 1, xã Xuân Vân, ông Mai cho biết, “thôn Vuông Vàng 1 có 130 hộ gia đình, cả 130 hộ đều trồng bưởi, có hộ trồng 300-400 cây như hộ ông Hoàng Văn Cương, hộ ông Trương Văn Hạnh, còn lại trung bình từ 100-150 cây, hộ nào ít trồng 50-70 cây. Gia đình ông Hoàng Văn Hoàng là một trong những hộ gia đình điển hình trong việc phát triển cây ăn quả ở thôn Vuông Vàng 1. Với hơn một ha đất màu đồi, những năm trước gia đình ông Hoàng trồng đủ loại cây trồng, từ dong riềng, sắn, mía đến vải thiều Lục Ngạn và cuối cùng là cây bưởi. Trong những cây thử nghiệm duy chỉ có cây bưởi là thu nhập cao ổn định và dễ chăm sóc. Hiện tại vườn bưởi của gia đình ông Hoàng trồng 70 cây với hai giống bưởi khác nhau là bưởi đường Xuân Vân khoảng 20 cây. và bưởi Diễn có khoảng khoảng 50 cây. Như năm 2018 với diện tích trên, gia đình ông Hoàng bán gọn cho thương lái với giá 150 triệu đồng. Năm nay đang thu hoạch, với giá bán tốt hơn, dự kiến được trên 200 triệu đồng”.

Thương lái đến tận nhà mua bưởi của gia đình ông Hoàng Văn Hoàng ở Vuông Vàng 1, xã Xuân Vân

Ông Nguyễn Văn Việt, Phó chủ tịch UBND xã Xuân Vân cho biết, “xã Xuân Vân có 25 thôn với 2.258 hộ trên 9.000 khẩu. Do đặc thù của địa hình miền núi, diện tích đất ruộng 284 ha, trong đó 134 ha cấy 2 vụ còn lại là đất mầu. Để phát triển kinh tế, bà con đưa nhiều loại cây về trồng nhưng đến nay có 3 loại cây đưa vào sản xuất hàng hóa là bưởi, hồng không hạt và mía. Trong đó diện tích bưởi hơn 700 ha, mía gần 100 ha và hồng không hạt trên 20 ha. Theo tính toán của địa phương, với cây mía cho thu nhập 60 triệu đồng/ha; hồng không hạt thu nhập bình quân đạt 145 triệu đồng/ha; cao nhất vẫn là bưởi, mỗi ha lên tới 175 triệu đồng. Với hiệu quả kinh tế từ thực tiễn thì diện tích trồng mía thời gian tới ngày càng thu hẹp, thay thế vào đó là cây bưởi, cam, quýt và những cây mang lại hiệu quả kinh tế cao. Hiện nay 25/25 thôn trong xã đều có hộ trồng bưởi, nhưng diện tích trồng tập trung và có nhiều hộ tham gia đứng đầu là thôn Soi Hà với 36,6 ha; Soi Đát 14 ha; Vuông Vàng 1 có 11,3 ha; An Lạc 2 có 10 ha; Đồng Tày 9,2 ha… Năm nay giá thành bán bưởi tương đối cao và ổn định. Thu nhập từ cây ăn bưởi và cây ăn quả khác đã góp phần quan trọng làm thay cuộc sống của nhân dân, ngày càng ấm no, khá giả hơn”./.